Πόλεμος στην Ουκρανία: Σημείο καμπής για την παγκοσμιοποίηση;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν σημαίνει απαραίτητα το τέλος της παγκοσμιοποίησης ή την επιστροφή ενός σεναρίου Ψυχρού Πολέμου.
7 Ιανουαρίου, 2024

Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο που αναφέρεται στην αυξανόμενη διασύνδεση και ενσωμάτωση διαφορετικών περιοχών και λαών σε διάφορες διαστάσεις, όπως το εμπόριο, οι επενδύσεις, η μετανάστευση, ο πολιτισμός, η τεχνολογία και οι πληροφορίες. Η παγκοσμιοποίηση είναι μια κυρίαρχη τάση στην παγκόσμια οικονομία από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά έχει επίσης αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις και διαταραχές στην πορεία.

Ο πρόσφατος πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια από αυτές τις αναταραχές που έχουν βαθιές επιπτώσεις στην παγκοσμιοποίηση και τη μελλοντική της τροχιά. Ο πόλεμος δεν προκάλεσε μόνο ανθρώπινο πόνο και οικονομική ζημιά στην Ουκρανία και τις γειτονικές της χώρες, αλλά προκάλεσε επίσης ευρύτερες γεωπολιτικές εντάσεις και συγκρούσεις που έχουν υπονομεύσει την παγκόσμια συνεργασία και εμπιστοσύνη. Επιπλέον, ο πόλεμος έχει αποκαλύψει την ευπάθεια και την ευθραυστότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που βασίζονται σε ξένες εισροές, αγορές και δίκτυα μεταφορών.

Πώς θα επηρεάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία την παγκοσμιοποίηση μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα; Θα οδηγήσει σε ανατροπή ή αναμόρφωση της παγκόσμιας ολοκλήρωσης; Ποιες είναι οι συνέπειες για την ανάπτυξη και τη συνεργασία; Είναι δύσκολο να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, καθώς εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες και αβεβαιότητες. Ωστόσο, ορισμένα πιθανά σενάρια μπορούν να σκιαγραφηθούν με βάση τις τρέχουσες τάσεις και στοιχεία.

Ένα σενάριο είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα επιταχύνει την απο-παγκοσμιοποίηση ή την πτώση της παγκόσμιας ολοκλήρωσης. Αυτό το σενάριο βασίζεται στην υπόθεση ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι θα αντισταθμίσουν τα οικονομικά οφέλη ως μοχλοί της παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι χώρες θα δώσουν προτεραιότητα στα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας έναντι των εμπορικών τους συμφερόντων, οδηγώντας σε κατακερματισμό των παγκόσμιων αγορών κατά μήκος πολιτικών γραμμών. Οι εμπορικοί φραγμοί θα αυξηθούν καθώς οι χώρες επιβάλλουν κυρώσεις, δασμούς, ποσοστώσεις ή άλλους περιορισμούς στους αντιπάλους τους ή πιθανές απειλές. Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού θα διακοπούν ή θα αναδιαμορφωθούν για να μειωθεί η εξάρτηση από ξένες πηγές ή αγορές. Οι χώρες θα επιδιώξουν επίσης να διαφοροποιήσουν τους εμπορικούς τους εταίρους ή να αναπτύξουν τις εγχώριες ικανότητές τους για να ενισχύσουν την αυτοδυναμία τους.

Αυτό το σενάριο θα είχε αρνητικές συνέπειες για την ανάπτυξη και τη συνεργασία. Η αποπαγκοσμιοποίηση θα μείωνε τα παγκόσμια κέρδη αποτελεσματικότητας από την εξειδίκευση και το συγκριτικό πλεονέκτημα. Θα μείωνε επίσης τα παγκόσμια κέρδη ευημερίας από χαμηλότερες τιμές, υψηλότερη ποιότητα και μεγαλύτερη ποικιλία αγαθών και υπηρεσιών. Η αποπαγκοσμιοποίηση θα έβλαπτε τις αναπτυσσόμενες χώρες περισσότερο από τις ανεπτυγμένες, καθώς βασίζονται περισσότερο στο εμπόριο για την ανάπτυξή τους, την απασχόληση, το εισόδημα και τη μείωση της φτώχειας. Η αποπαγκοσμιοποίηση θα υπονόμευε επίσης παγκόσμιους θεσμούς και κανόνες που διευκολύνουν τη συνεργασία σε κοινές προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η δημόσια υγεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή η ειρήνη.

Ένα άλλο σενάριο είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα αναδιαμορφώσει την παγκοσμιοποίηση αντί να την αντιστρέψει. Αυτό το σενάριο βασίζεται στην υπόθεση ότι τα οικονομικά οφέλη θα εξακολουθούν να έχουν σημασία ως μοχλοί της παγκοσμιοποίησης παρά τους γεωπολιτικούς κινδύνους. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι χώρες θα προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες προσαρμόζοντας τις εμπορικές στρατηγικές και τις πολιτικές τους. Οι εμπορικοί φραγμοί δεν θα αυξηθούν σημαντικά, αλλά τα εμπορικά πρότυπα θα αλλάξουν καθώς οι χώρες αναζητούν νέες ευκαιρίες ή θέσεις. Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού δεν θα διαταραχθούν, αλλά θα διαφοροποιηθούν ή θα βελτιστοποιηθούν για να εξισορροπηθεί η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια. Οι χώρες θα επιδιώξουν επίσης περιφερειακές ή πολυμερείς συμφωνίες ολοκλήρωσης που είναι πιο ευέλικτες και χωρίς αποκλεισμούς από τις παγκόσμιες.

Αυτό το σενάριο θα είχε μικτές συνέπειες για την ανάπτυξη και τη συνεργασία. Η αναδιαμόρφωση της παγκοσμιοποίησης θα διατηρούσε ορισμένα από τα οφέλη της παγκόσμιας ολοκλήρωσης, αλλά θα δημιουργούσε επίσης ορισμένες προκλήσεις και συμβιβασμούς. Θα επέτρεπε στις χώρες να εκμεταλλευτούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και να αποκτήσουν πρόσβαση σε νέες αγορές, αλλά και να τις εκθέσουν σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό και αστάθεια. Θα επιτρέψει στις χώρες να διαφοροποιήσουν τους εμπορικούς εταίρους και τις πηγές τους, αλλά και να αυξήσουν την πολυπλοκότητα και το κόστος συντονισμού τους. Θα ενθάρρυνε την περιφερειακή ή πολυμερή συνεργασία σε ορισμένα θέματα, αλλά επίσης θα δημιουργούσε κατακερματισμό ή αποκλεισμό σε άλλα.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκάλυψε επίσης την ευπάθεια και την πολυπλοκότητα του παγκόσμιου εμπορίου. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει διαταράξει τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τις αγορές, ειδικά για εμπορεύματα όπως τα τρόφιμα και η ενέργεια. Για παράδειγμα, η Ρωσία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιταριού και φυσικού αερίου στον κόσμο και οι εξαγωγές της έχουν επηρεαστεί από τις δυτικές κυρώσεις και τα στενά σημεία συμφόρησης στις μεταφορές. Αυτό έχει δημιουργήσει ελλείψεις και αυξήσεις τιμών σε ορισμένες περιοχές, όπως η Ευρώπη και η Ασία. Επιπλέον, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αυξήσει την παγκόσμια αβεβαιότητα και αστάθεια, που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις επενδύσεις, την κατανάλωση και την ανάπτυξη.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επίσης εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη σχέση μεταξύ παγκοσμιοποίησης και ασφάλειας. Ο φιλελευθερισμός είναι μια θεωρία διεθνών σχέσεων που υποστηρίζει ότι η παγκοσμιοποίηση προάγει την ειρήνη και την ασφάλεια αυξάνοντας την αλληλεξάρτηση, τη συνεργασία και τη δημοκρατία μεταξύ των χωρών. Ωστόσο, αυτή η θεωρία αμφισβητήθηκε από τα πρόσφατα γεγονότα που δείχνουν ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί επίσης να δημιουργήσει συγκρούσεις και απειλές. Για παράδειγμα, ο Mark Galeotti υποστηρίζει στο βιβλίο του ότι η παγκοσμιοποίηση έδωσε τη δυνατότητα στις χώρες να χρησιμοποιήσουν τα οικονομικά, τεχνολογικά ή πληροφοριακά πλεονεκτήματά τους ως όπλα ενάντια στους αντιπάλους ή τους αντιπάλους τους. Ονομάζει αυτό το φαινόμενο «οπλισμένη αλληλεξάρτηση» και προτείνει ότι οδηγεί σε συχνότερους και παρατεταμένους πολέμους.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν σημαίνει απαραίτητα το τέλος της παγκοσμιοποίησης ή την επιστροφή ενός σεναρίου Ψυχρού Πολέμου. Αντίθετα, σημαίνει ότι η παγκοσμιοποίηση αλλάζει και εξελίσσεται ως απάντηση σε νέες προκλήσεις και ευκαιρίες. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια ομοιόμορφη ή γραμμική διαδικασία, αλλά μια ποικιλόμορφη και δυναμική διαδικασία που ποικίλλει σε διαφορετικές διαστάσεις, περιοχές, τομείς και φορείς. Ορισμένες πτυχές της παγκοσμιοποίησης ενδέχεται να μειώνονται ή να μείνουν στάσιμες, όπως το εμπόριο αγαθών ή οι πολυμερείς συμφωνίες. Αλλά άλλες πτυχές της παγκοσμιοποίησης μπορεί να συνεχιστούν ή να αυξηθούν, όπως το εμπόριο υπηρεσιών ή οι ψηφιακές ροές. Επιπλέον, ορισμένες περιφέρειες ενδέχεται να επιδιώξουν βαθύτερη ολοκλήρωση ή συνεργασία εντός των δικών τους μπλοκ ή ομάδων, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή η Περιφερειακή Συνολική Οικονομική Εταιρική Σχέση.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια κρίσιμη συγκυρία για την παγκοσμιοποίηση, αλλά η έκβασή του και ο αντίκτυπός του δεν είναι προκαθορισμένα. Εξαρτώνται από το πώς οι χώρες προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και ποιες πολιτικές υιοθετούν για τη διαχείριση των εμπορικών τους σχέσεων. Η πρόκληση για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής είναι να βρουν τρόπους για να αξιοποιήσουν τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τους κινδύνους της. Αυτό απαιτεί εξισορρόπηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας, του ανοίγματος και της κυριαρχίας, της συνεργασίας και του ανταγωνισμού σε ένα μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον».

Avatar photo

Sarah Neumann

Dr. Sara Neumann is a political scientist and freelance writer who specializes in international relations, security studies, and Middle East politics. She holds a PhD in Political Science from Humboldt University of Berlin, where she wrote her dissertation on the role of regional powers in the Syrian conflict. She is a regular contributor to various media outlets like Eurasia Review. She also teaches courses on international relations and Middle East politics at Humboldt University of Berlin and other academic institutions.

Don't Miss